Stuart Sutherland’in şaheser kitabı “İrrasyonel”de anlattığı TUTSAK İKİLEMİ adlı bir oyun vardır. Bu oyun temelinde Makyavelist Gerçekçilik Teorisi’nin yattığı oldukça haince bir oyundur.
Oyunun senaryosuna göre iki kişi, birlikte işledikleri iddia edilen bir suçtan dolayı hapse girerler. Hapishane müdürü, onlara üç garip seçenek halinde teklifte bulunur.
Birinci teklife göre; biri suçunu itiraf eder, diğeri etmezse; itiraf eden serbest kalacak, etmeyen yirmi yıl tutuklu kalacaktır.
İkinci teklife göre; ikisi de itiraf etmezse, ikisine de iki yıl hapis cezası verilecektir.
Üçüncü teklif daha da acımasızdır. İkisi de itiraf ederse, ikisine de beş yıl hapis verilecektir.
Ayrı hücrelerde olan tutsakların ne kadar yatacağını belirleyecek olan şey, itiraf edip etmeyecekleridir.
Aslında müdürün sunduğu seçenekler gayet nettir. Mantıklı karar da bellidir. Her ikisi için de en iyi sonuç ikinci seçenektir ve bu durumda her ikisi de itiraf etmeyecek ve iki yıl yatıp çıkacaklardır.
Ancak mahkumlar aynı hücrede kalsalar ve aralarında anlaşsalar bile, karşılıklı kazandıkları ve ikisinin de itiraf etmemesini gerektiren durumun önünde bariyer olan ve her iki mahkumu da güvensizliğe düşüren bir başka durum vardır. O da birinci seçeneğin sunduğu fırsat ve tehdit. Çünkü bu seçeneğe göre, bir mahkum itiraf etmezken öteki ederse, itiraf eden serbest kalacak; ancak etmeyen yirmi yıla mahkum olacaktır.
Üstelik mahkumlar ayrı hücrelerdedir ve aralarında konuşma şansları da yoktur. Öte yandan aralarında konuşsalar bile, Makyavelist Gerçekçilik Teorisi kabus gibi rüyalarına girecektir. Çünkü Makyavel der ki, devletlerin birbirlerine verdikleri söz ne olursa olsun, diğerinin silahlanmış olma ihtimali, öteki devletin de silahlanmasına sebep olacaktır.
Bu durumda her iki mahkum da kendilerine aynı soruyu sormaktadır: “Diğer mahkumun hamlesi ne olacaktır?” Oysa bunu bilmek imkansızdır. Yukarıda da anlattığım gibi, eğer iki mahkum aralarında konuşsa ve her ikisi için de en iyi seçenek olan iki numaralı seçeneğe karar verseler bile, birinci seçenekteki özgür kalma cazibesi her an diğer mahkumu kararından vazgeçirebilir. Ancak bu seçenekteki diğer tehdit daha da büyüktür. Ya ikisi de itiraf ederse? İşte o zaman yatacakları yıl sayısı beşe çıkacaktır.
Rakibin hamlesini bilemediğiniz durumda en iyi stratejik karar verme yöntemi, kendi kararınızın en kötü ve en iyi sonuçları arasında bir karşılaştırma yapmaktır.
Yukarıdaki örneğe göre, itiraf etmediğinizde en kötü sonuç yirmi yıl mahkum olmak, en iyi sonuç ise iki yıl yatmaktır. Yirmi yıla karşı, iki yıl. Arada on sekiz yıllık bir risk farkı var.
İtiraf ettiğinizde ise, en kötü sonuç beş yıl mahkum olmak, en iyi sonuç ise özgürlüktür. Beş yıla karşı, özgürlük. Arada sadece beş yıllık bir risk farkı var.
On sekiz yıla karşı, beş yıl? Hesap basit.
Mantıklı sonuç bellidir. Bu noktadan sonra karar vermeyi, kumar sevmek ya da sevmemek arasındaki karakter farkı belirler.
https://twitter.com/hakansenbir
http://www.facebook.com/hakan.senbir
