Bu hafta çok sevdiğim bir dostum, British American Tobacco’dan Güvenç Altaş ile Londra’da Canary Wharf’da buluştuk. Hem hasret giderdik, hem de birlikte gerçekleştirdiğimiz tüm projelerde olduğu gibi, yine pek çok konuda derin konuşmalar yaptık. Açıkçası Güvenç’le ne zaman bir araya gelsem, bir üniversite bitiririm. Yine öyle oldu ve tarih, felsefe, strateji, pazarlama, iletişim, insan kaynakları derken, Güvenç iş hayatında karşımıza çıkan konuların hangilerinin “Complex” ve hangilerinin “Complicated” olduğu konusunu ortaya attı.
İngiliz dilinde “Complex” ve “Complicated” kavramları iç içe geçmiş kavramlardır; “Complex” kavramını sorguladığınızda karşınıza “Complicated” ya da “Complicated” kavramını sorguladığınızda karşınıza “Complex” çıkar. Aynı durumun Türkçe’de de geçerli olduğunu düşünüyorum. “Karmaşık” ve “Karışık” kavramları birbirine çok yakın ama aralarında ince bir çizgi barındıran kavramlardır.
Gelin, bu ince çizgiden biraz yürüyelim.
“Karmaşık” (Complicated) sistemler, basit ya da yalın olmayan, içinde pek çok bileşeni barındıran, bileşenlerinin çok büyük bölümünün ölçülebilir olduğu ve sonuçları önceden tahmin edilebilir sistemlerdir. Mühendislik eğitimi almış biri olarak, pek çok mühendislik dalının karmaşık sistemlerden oluştuğunu söyleyebilirim. Bu sistemlerin bileşenlerinin tamamına yakını müspet bilimlere dayanarak çalışır. Sonuçta, bir seramik hammaddenin bir santimetrekaresine kaç kilogram düştüğünde kırılmaya başladığını biliriz. Buna “Kuru Dayanım” denir ve herhangi bir seramik hammaddenin Kuru Dayanımı için örneğin 25 kg/cm2 gibi net bir değer belirlenebilir ve böyle bir hammaddeden yapılan ürünün bir kuvvet karşısında nasıl davranacağını tahmin edebiliriz. Dolayısı ile seramik hammaddeleri iş kolunda bu sistem karmaşıktır ama ölçülerek kolaylıkla yönetilebilir ve sonuçları tahmin edilebilir.
Ancak “Karışık” (Complex) sistemlerin tanımı “Karmaşık” (Complicated) olanlarla benzer gözükse de sonuçları itibariyle çok farklıdır.
“Karışık” (Complex) sistemler, basit ya da yalın olmayan, içinde pek çok bileşeni barındıran, bileşenlerinin önemli bir bölümü ölçülebilir olmayan, ani değişkenlik gösterebilen ve sonuçları önceden net olarak tahmin edilemez sistemlerdir.
Örneğin iletişim, reklam ya da marka yaratma alanına gelince, sanırım bu iş kollarını “Karışık” (Complex) olarak değerlendirmek daha doğrudur. Bu iş kollarında bileşenleri ölçsek bile, bunları önceden net olarak tahmin etmek mümkün değildir. Çünkü bu alanlar pek çok öngörülemez unsuru da beraberinde barındırır. Bu iş dallarında ekonometrik modellerle çalışıp, ölçme ve değerlendirme konusundaki yaklaşımınızı zirveye taşıyabilirsiniz ama insanların bir kampanyayı, rakibin kampanyasına göre ne kadar beğeneceğini net rakamlarla önceden tahmin edemezsiniz. Bu nedenle “Karışık” (Complex) sistemlerde uzman tecrübesi, bu öngörülemez durumun önündeki en büyük avantajdır.
“Karışık” (Complex) sistemlerin geçerli olduğu iş kollarında çalışırken, uzman tecrübesi anlamlı istatistik verilere dikkat etmek kadar, araştırmanın esiri değil efendisi olmayı da gerektirir. Öte yandan, Intel’in efsane başkanı Andy Grove’un “Sadece paranoidler ayakta kalır” sözünde anlattığı gibi, daima kontrolü elden bırakmamayı gerektirir.
“Karışık” (Complex) sistemlerde açık deniz kaptanı iç görüsü ve dikkati her şeyden daha değerlidir.
